Dat de PVV veruit de grootste partij zou worden bij de Tweede Kamerverkiezingen, lag niet in de lijn van de verwachtingen. Dat een groot deel van het electoraat op Wilders heeft gestemd ondanks zijn anti-rechtsstatelijke politieke opvattingen, maakt het zorgelijk. Op de Russische staatstelevisie werd in ieder geval enthousiast gereageerd op de verkiezingsoverwinning van Wilders. En Victor Orban van Hongarije feliciteerde Wilders als eerste  met zijn verkiezingsoverwinning. Partijen waarmee Nederland toch niet geassocieerd zou willen worden. Wilders eenmanspartij heeft de afgelopen jaren niet geschuwd om de democratische rechtsstaat in diskrediet te brengen door het parlement nep parlement te noemen, ongrondwettelijke voorstellen te doen en zich te keren tegen bepaalde bevolkingsgroepen en zijn inzet om hun burgerrechten te ontnemen. Het is een kwaadaardige politiek dat inmiddels op brede steun vanuit het electoraat kan rekenen, helaas. 

Kwaadaardige politiek

Kwaadaardige politiek die ook haar doorwerking zal hebben in de kabinetsformatie. Immers, Wilders geloofwaardigheid zal op de proef worden gesteld, bijvoorbeeld ten aanzien van zijn opvattingen over mensen met een dubbele nationaliteit in een politieke functie. Dilan Yeşilgöz van de VVD heeft een dubbele nationaliteit: de Turkse en de Nederlandse. Tijdens het debat over de regeringsverklaring, op 18 januari 2022, zei Wilders over Yeşilgöz: “En dan hebben we een minister met een dubbele nationaliteit, ook de Turkse. Me dunkt dat ik me daar zorgen over maak”. Verder stelde Wilders klip en klaar: “Als mevrouw Yeşilgöz haar Turkse nationaliteit had ingeleverd, had ik daar geen probleem mee gehad”. Voorts stelde Wilders zonder enig voorbehoud: “Dus nogmaals, ik vind dat je, als Kamerlid of minister of staatssecretaris bent, maar één land mag dienen en dat is Nederland, en dat je nooit een dubbele nationaliteit mag hebben van welk ander land dan ook, of het Turkije, Noorwegen, Zweden of Marokko is, omdat de burger er gewoon van uit moet kunnen gaan dat jij vrij spreekt en dat jij alleen maar de belangen van Nederland dient. En dat doe je anders niet”. 

Wetsvoorstel

En dat Wilders het meent, blijkt uit het feit dat Wilders de daad bij het woord heeft gevoegd door het voorstel van wet over de uitbreiding van de uitsluitingsgronden van het kiesrecht en het verbod op meervoudige nationaliteit bij ambtsdragers bij de Tweede Kamer in te dienen. Het wetsvoorstel houdt een wijziging van de Grondwet in; onder meer wordt voorgesteld dat iemand, die naast zijn Nederlanderschap tevens een andere nationaliteit bezit, niet tot minister-president, minister of staatssecretaris kan worden benoemd en uitgesloten wordt van het actief kiesrecht. Een aantal motieven ligt hieraan ten grondslag, waaronder dat personen die een bepaald ambt bekleden uitsluitend de Nederlandse belangen behoren te dienen zodat (de schijn van) dubbele loyaliteit in het openbaar bestuur wordt voorkomen. Daarnaast is een belangrijk motief het tegengaan van politieke macht van de Islam in Nederland. De Afdeling advisering van de Raad van State heeft, in juni 2022, in zijn advies ernstige bezwaren tegen het initiatiefvoorstel en adviseert de Tweede Kamer om het wetsvoorstel niet in behandeling te nemen. 

Fundamenteel recht

De Raad van State wijst er onder meer op dat het kiesrecht een fundamenteel recht is dat een wezenlijke voorwaarde vormt voor het functioneren van de democratische rechtsstaat. In een volwassen democratie, zo merkt de Raad van State op, is het kiesrecht een recht van elke burger, zonder onderscheid naar stand, groep, geslacht of herkomst. Het kiesrecht is bovendien nauw verbonden met het staatsburgerschap en vormt een essentieel onderdeel van het Nederlanderschap, dat uitdrukking geeft aan het aan het Nederlanderschap verbonden recht om aan de Nederlandse samenleving mede vorm te geven door deel te nemen aan de politieke besluitvorming. In dat kader is het van groot belang dat het kiesrecht alle ruimte biedt om de pluriforme samenleving tot uitdrukking te brengen en vloeit voort uit het gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod, terwijl ook in internationale verdragen het kiesrecht en de gelijke benoembaarheid zijn vastgelegd. Ook geldt voor Nederland dat zij is aangesloten bij het Europees Verdrag inzake Nationaliteit waarin is vastgelegd dat burgers die een dubbele nationaliteit hebben dezelfde rechten hebben als andere onderdanen, terwijl voor alle burgers van de Europese Unie die in Nederland verblijven geldt dat zij actief en passief kiesrecht hebben bij gemeenteraadsverkiezingen in Nederland onder gelijke voorwaarden als Nederlandse onderdanen, zodat het wetsvoorstel ook in strijd is met het unierecht. De Afdeling vindt het verder onjuist als de loyaliteit van individuele burgers niet wordt beoordeeld op basis van hun feitelijk handelen, maar uitsluitend op grond van hun dubbele nationaliteit.  Al met al leidt het wetsvoorstel tot uitsluiting van (grote) bevolkingsgroepen van het actief en passief kiesrecht en van de benoembaarheid in politieke ambten.

Serieuze blokkade

Het streven van Wilders om bepaalde bevolkingsgroepen uit te sluiten van het kiesrecht en de benoembaarheid in politieke ambten, is geen onschuldig proefballonnetje, maar bevat motieven waarvan Wilders ten diepste overtuigd is. Zowel in zijn wetsvoorstel, de motivering daarvan, als in het publieke debat is Wilders er duidelijk over dat hij burgers met een dubbele nationaliteit niet vertrouwt en hen verdenkt van deloyaliteit, terwijl hij er openlijk blijk van geeft dat zijn ideeën erop gericht zijn de toenemende politieke macht van de Islam en de islamisering van Nederland tegen te gaan. Dan mag Wilders in de verkiezingscampagne een gematigde toon hebben aangeslagen, maar dat doet er niet aan af dat zijn politieke denkbeelden niet zijn veranderd. En zelfs als Wilders het wetsvoorstel zou intrekken, neemt dat zijn overtuiging niet weg dat Nederlanders met een dubbele nationaliteit niet voldoende betrouwbaar zijn om te dienen in een politiek ambt. Dat raakt onmiddellijk aan de persoon van Yeşilgöz, omdat zij immers een dubbele nationaliteit heeft. Het raakt direct aan haar integriteit, zodat ook op dit punt de geloofwaardigheid van Yeşilgöz in het geding is, evenals die van de VVD. De VVD kan niet geloofwaardig toetreden tot een kabinet met Wilders als er openlijke twijfels zijn bij Wilders over de integriteit en loyaliteit van haar VVD-leider, Yeşilgöz. De aard en ernst van het wantrouwen tegen burgers met een dubbele nationaliteit kan daarom niet anders dan een serieuze blokkade zijn om als VVD deel te nemen aan een kabinet waarin ook de PVV van Wilders vertegenwoordigd is. Dat geldt overigens niet alleen voor de VVD, maar voor alle democratische partijen, zoals NSC van Pieter Omtzigt. Het is geen bagatel-onderwerp, maar een onderwerp van fundamenteel gewicht, omdat het gaat over de principes van de democratische rechtsstaat, waarbij het participatierecht een spilfunctie is in de werking van het Nederlandse democratisch bestel, zodat dit een grote verantwoordelijkheid schept voor elke partij die overweegt een coalitie te vormen met de PVV.