In de media verscheen het bericht dat de Christelijke Gereformeerde Kerken op 20 april 2024 een convent houden. Het Reformatorisch Dagblad kwalificeert het convent als een kerkelijke vergadering, terwijl het Nederlands Dagblad het duidt als een bijeenkomst van kerkleden. Aanleiding voor het convent is de kerkelijke verdeeldheid op een aantal onderwerpen, in het bijzonder de kwestie vrouw en ambt. Zij staat prominent op de agenda van de komende generale  synode die in juni van dit jaar zal worden geopend.  Het idee van een convent is sympathiek, maar tegelijkertijd ook twijfelachtig; als het convent een vergadering van kerken is, voegt het niets toe aan de reeds bestaande vergadering van kerken, terwijl als het een bijeenkomst wordt van kerkleden ook dat niet persé een oplossing biedt voor de bestaande impasse binnen de kerken. Het idee roept daarom een aantal kritische kanttekeningen op die enerzijds de verwachtingen van het convent temperen, maar anderzijds kunnen bijdragen aan de bezinning op de vraag wat de toegevoegde waarde is van het convent. De huidige opzet van het convent lijkt namelijk geen panacee om de impasse te doorbreken. 

Katholieke synode en burgerberaad

Het idee toont gelijkenissen met de synode van Rooms Katholieke Kerk die gehouden is in voorbereiding op de bisschoppenconferentie in het Vaticaan die vorig jaar oktober heeft plaatsgevonden en dit jaar in oktober nog een vervolg krijgt. Het door paus Franciscus geïntroduceerde synodale proces is er in zekere zin vermoedelijk ook op gericht om impasses te doorbreken als gevolg van starre kerkelijke regels en beleid binnen de Rooms Katholieke Kerk. In vergelijking met het synodale proces van de Katholieke Kerk, is het convent van de CGK meer een ad hoc vergadering. Daarnaast lijkt het convent tot op zekere hoogte overeenkomsten te hebben met de opkomst van het burgerberaad, dat een proces is waarin burgers de overheid helpen om besluiten te nemen. Het burgerberaad vervangt de gekozen politici niet. Wel zorgt het ervoor dat gewone mensen ook zeggenschap krijgen bij politieke besluiten. Burgerberaden lijken ook een reactie te zijn op het feit dat bestaande geïnstitutionaliseerde organen van politiek en bestuur niet in staat lijken complexe problemen op te lossen. Dat lijkt daarmee op de feitelijke onmacht van kerkelijke vergaderingen binnen de CGK om geconstateerde impasses effectief te doorbreken. Bij burgerberaden buigen een representatieve groep burgers over een (politiek) probleem en komen zij met oplossingen voor het probleem, die de politiek vervolgens kan overnemen. Met het convent lijkt iets vergelijkbaars beoogd te zijn nu het convent gevraagd wordt na te denken over de functionering van het kerkverband, het confessioneel gewicht van kwesties als vrouw en ambt, en de draagkracht van het kerkverband om onderling geduld op te brengen. Bovendien zal binnen het convent peilingen worden gehouden over de draagkracht van het kerkverband; met die peilingen kan de generale synode vervolgens rekening houden. 

Kerkenraden of kerkleden

Daarmee is het idee van het convent passend in kerkelijke en maatschappelijke ontwikkelingen om gewone burgers of kerkelijke leken nadrukkelijker bij beleid en besluitvorming te betrekken. Uit de media wordt echter niet zonder meer duidelijk wie er precies worden uitgenodigd voor het convent. Het Reformatorisch Dagblad spreekt over een grote landelijke kerkelijke vergadering, terwijl het Nederlands Dagblad het convent duidt als een bijeenkomst van kerkleden. Dat zijn twee kwalificaties, die de aankondiging van het convent diffuus maken. Kerkrechtelijk gezien is het maar de vraag of sprake is van een kerkelijke vergadering of dat slechts sprake kan zijn van een vergadering van kerken. Immers, artikel 29 K.O. van de CGK kent slechts vier kerkelijke vergaderingen, die van de kerkenraad, van de classis, van de particuliere synode en van de generale synode. Het kerkrecht kent geen convent, zodat het ook niet als een kerkelijke vergadering kan worden aangeduid in formeel kerkrechtelijke zin. Bovendien is een vergadering van kerken weer iets anders dan een bijeenkomst van kerkleden, omdat bij een vergadering van kerken, het collectief van plaatselijke kerkleden per gemeente vertegenwoordigd is, terwijl, bij een bijeenkomst van kerkleden, de plaatselijke kerken zelf als zodanig niet vertegenwoordigd zijn. 

Aard van het convent

Dat lijken misschien wat formalismen, maar dat is niet zonder meer het geval. Als het een vergadering van kerken is, komt voor de plaatselijke kerk de vraag op wie zij afvaardigt en wat het mandaat is van de afgevaardigden. Dat is relevant; als afgevaardigden op eigen titel ter vergadering zijn dan kunnen zij naar eigen bevind van zaken handelen en zal hun eigen overtuiging of mening bepalend zijn voor de inbreng tijdens het convent en de uitkomsten van de peiling. Als daarentegen plaatselijke kerken ter vergadering vertegenwoordigd zijn, ligt het voor de hand dat de kerkenraden het mandaat van de afgevaardigden vaststellen en de afgevaardigden binnen dat mandaat zullen moeten handelen om hun plaatselijke kerk te kunnen vertegenwoordigen. Dat roept de vraag op of het convent verifieert of de aanwezigen metterdaad afgevaardigden zijn of dat het convent die controle achterwege laat, zodat het niet weet wie daadwerkelijk op het convent mee praat en mee peilt. Daarmee is de aard van de vergadering ook van belang voor het gewicht dat bijvoorbeeld kan worden toegekend aan de uitkomsten van een peiling en welk gewicht de generale synode daaraan kan toekennen. Als het een bijeenkomst van kerkleden is, kunnen bijvoorbeeld ook vrouwen deelnemen, maar het is maar de vraag of de deelnemende kerken afgevaardigde vrouwen willen aanvaarden als het een vergadering van kerken is. Daarom is het noodzakelijk dat de aard van het convent duidelijk is. Is er onduidelijkheid dan zou die onduidelijkheid de effectiviteit van het convent kunnen frustreren. 

Overbodig

Als het convent bedoeld is als vergadering van kerken dan lijkt het convent in feite overbodig. Immers, de kerkelijke structuur van het CGK-kerkverband kent al zo'n gremium, namelijk: de classis. Het merkwaardige is dat de classes Zwolle en Den Haag juist vanwege de ontstane impasse ervoor hebben gekozen om hun activiteiten af te schalen en daarmee de ontmoeting en het gesprek tot het minimum te beperken. Bovendien heeft dr. Bert Loonstra in 2021 een brochure uitgegeven: “Hoe komt de kerk uit de crisis ?” die naar alle kerkenraden binnen het kerkverband is toegezonden in de hoop dat daardoor de polarisatie, die onder christelijk-gereformeerden heerst, tegen te gaan. Afgezien van enkele  recensies op de brochure in verschillende media lijkt die brochure geen onderwerp van gesprek te zijn geweest. Het zou van verantwoordelijkheidsbesef hebben getuigd als de classes Zwolle en Den Haag de ontmoeting en het gesprek zouden hebben voortgezet bijvoorbeeld aan de hand van Loonstra’s brochure, net zolang totdat zij een modus zouden hebben gevonden om elkaar te vertrouwen en de zaak los te laten. In zoverre voegt het convent dan ook niet veel toe; als kerken elkaar niet meer op de classis willen ontmoeten en niet willen spreken over de ontstane impasse, is het illusoir te denken dat zo’n gesprek op het convent wel mogelijk is. Dat klemt temeer omdat de aard van de impasse en het gebrek aan vertrouwen als gevolg daarvan diepgaand is, zodat een enkel convent vermoedelijk onvoldoende is om de impasse te kunnen doorbreken. In die zin zouden de classes de opmerkingen van het deputaatschap Kerkorde en kerkrecht in zijn notitie ‘Geloofsbrieven’ uit 2019 ter harte moeten nemen wanneer het opmerkt: “Broederlijk vermanen... inderdaad, want de kerken horen samen bij dat ene grote huisgezin van onze hemelse Vader. Het werkwoord vermanen is een Bijbels woord (1 Thess. 5:11 en 14 bv.). In onze Nederlandse vertalingen wordt dat vermanen ook wel oproepen, bemoedigen, troosten genoemd. Het is een heel warm woord in de Schriften! Je neemt er dan ook de tijd voor, je hebt geduld, je weet van wachten. Vermaan werkt niet op het horloge, maar is uit op de welaangename tijd. De zaak van de eenheid van de kerken is dat meer dan waard: het gaat immers om de vrede die door bloed geschonken is?” Als het broederlijk gesprek binnen een aantal classes is verstomd en een enkele CGK-kerk zelfs de correspondentieband met een andere zusterkerk zegt te hebben beëindigd, ligt de kans op een succesvol convent minder voor de hand. 

Gewicht convent

Ook in het geval het convent een vergadering van kerkleden is, is het de vraag wat het gewicht van zo’n convent is. De samenkomst van kerkleden heeft geen kerkelijke status, terwijl, als gemakshalve aangenomen wordt dat de afgevaardigde kerkleden een representatieve afspiegeling zijn van het kerkverband, het wel peilingen houdt op basis van scenario’s die zich onder andere lijken te richten op het draagvlak van het voortbestaan van het kerkverband. Het is de bedoeling dat die peilingen vervolgens aan de generale synode worden aangeboden, zodat de uitkomsten van de peilingen een rol gaan spelen bij de besluitvorming over controversiële onderwerpen. Daarmee krijgen de peilingen van het convent wel kerkelijke status. Daarom is het van belang om vooraf te weten wat de bevoegdheden van het convent zijn. Het maakt verschil of de scenario’s waarover gepeild gaat worden reeds op voorhand vastliggen of dat het convent daar invloed op heeft doordat het bijvoorbeeld scenario’s zou kunnen wijzigen. Als het convent zich vooral focust op de vraag of zij de eenheid van het kerkverband willen bewaren of niet, krijgt het convent bovendien een bedenkelijk niveau. 

Convent inkaderen

Hoe goed het idee om een convent te houden dan ook bedoeld is, gevreesd kan worden dat een convent geen significante bijdrage levert aan het bewaren en bevorderen van de eenheid en vrede binnen het kerkverband ondanks kerkelijke verschillen. Als het convent een manier is voor gesprek met alle kerken of kerkleden, zou een dergelijk convent beter ingekaderd kunnen worden in een duidelijk vormgegeven proces, zoals dat ook door de Katholieke Kerk is gedaan, zodat het convent echt goede diensten kan bewijzen. Daarmee kan voorkomen worden dat het convent een eendagsvlieg blijkt te zijn ter voorbereiding op en ter rechtvaardiging van een later schisma binnen de kerken als gevolg van besluiten van de generale synode later dit jaar. Beter zou zijn dat de generale synode in juni 2024 het initiatief overneemt door een deputaatschap te benoemen dat tijdens de synode een kerkelijk proces op gang brengt. In dat kerkelijke proces zou dan, van onderop, vanuit de gemeenten, - bij voorkeur een vergadering van kerkleden - parallel aan de synodevergadering worden nagedacht over en voorstellen worden gedaan om de kerkelijke eenheid en vrede binnen het kerkverband te bewaren ondanks diepgaande verschillen. Op die manier kunnen  voor- en tegenstanders daadwerkelijk met elkaar in gesprek komen en blijven in het licht van de Schrift, dat uitmondend in een convent waar bijvoorbeeld verklaringen of uitspraken kunnen worden gedaan, die worden overgebracht aan de generale synode. De uitkomsten daarvan komen dan terug op de generale synode, zodat er tijd en ruimte is voor een zorgvuldig inhoudelijk proces. Daarmee zou het sympathieke idee van het convent effectief kunnen bijdragen aan het bewaren en bevorderen van de eenheid en de vrede binnen het kerkverband, omdat onze God geen God van wanorde is, maar van vrede.